|
Tī chit ha̍k-kî iā-chiū-sī 2021 nî ê 9 goe̍h kàu 2022 nî ê 1 goe̍h, goán tau khai-hòng chòe Tâi-gí kiōng-ha̍k-thoân. Chi̍t-khai-sí, sī ūi-tio̍h í-keng chiūⁿ sió-ha̍k khiok chāi ka chū-ha̍k ê A-lu chhōe gín-á-phōaⁿ, siāng-sî koh ē-sái thui-sak Tâi-gí, chin-chiàⁿ sī bong lâ-á kiam sé khò͘, it kiam jī kò͘.
佇這學期也就是2021年的9月到2022年的1月，阮兜開放做台語共學團。一開始，是為著已經上小學卻在家自學的阿魯揣囡仔伴，同(像)時閣會使推sak台語，真正是摸蜊仔兼洗褲，一兼二顧。
Goán ê bo̍k-phiau sī hō͘ só͘-ū chham-ú ê gín-á tī Tâi-gí ê khoân-kéng tiong hoaⁿ-hí thit-thô, ūn-iōng Tâi-gí lâi piáu-ta̍t ka-kī í-kip jīn-bat chit-ê sè-kài. Só͘-í, lī-iōng ta̍k-chióng ê kho-ha̍k chhì-giām. Kî-tiong, siōng siū-tio̍h hoan-gêng ê chiū-sī “khiā-tī chóa-poe-á téng-bīn”—kám-siū le̍k-liōng ê hun-sòaⁿ. Lēng-gōa, sī “khòaⁿ nn̄g-khak iûⁿ--khì,” che-sī lī-iōng sng ē-tàng kā mi̍h-kiāⁿ iûⁿ--khì ê goân-lí, chiong nn̄g hun-pia̍t chìm-tī chhò͘ kap Cola lāi-bīn, tán chi̍t-lé-pài liáu-āu, koan-chhat hoat-seng sím-mi̍h tāi-chì.
阮的目標是予所有參與的囡仔佇台語的環境歡喜𨑨迌，運用台語來表達家己以及認捌這个世界。所以，利用逐種的科學試驗。其中，上受著歡迎的就是「徛佇紙杯仔頂面」--感受力量的分散。另外，是「看卵殼溶去」，這是利用酸會當共物件溶去的原理，將卵分別浸佇醋佮可樂內面，等一禮拜了後，觀察發生啥物代誌。
Tùi chit-kûn gín-á lâi-kóng, m̄-sī ūi-tio̍h Tâi-gí lâi Tâi-gí; sī oa̍h-tī Tâi-gí chit-ê gú-giân khong-kan ni̍h. Khiā-tī chóa-poe-á téng-bīn, chhiau-oa̍t tāi-ke tùi chóa-poe-á ê sióng-siōng. Gín-á chi̍t-khai-sí seng kā chi̍t-ê koh chi̍t-ê chóa-poe-á ta̍h píⁿ-píⁿ. Tng lán kā cha̍p kúi-ê poe-á chhāi-tī thô͘-kha, pâi-choh 4 × 4 ê lia̍t-tīn, koh kā chóa-pang khǹg-tī téng-bīn, chi̍t-chàn koh chi̍t-chàn, chiâⁿ-chòe chóa-poe-á chè-sêng ê lâu-thui, gín-á chiū hoaⁿ-hí kàu ná ki-ki-kiò ná peh--khí-lì, lō͘ -bóe piàn-chòe pí-sài, khòaⁿ siáng khah ióng-kám, ē-sái peh siōng koân.
對這群囡仔來講，毋是為著台語來台語；是活佇台語這个語言空裡。徛佇紙杯仔頂面，超越大家對紙杯仔的想像。囡仔一開始先共一个閣一个紙杯仔踏扁扁。當咱共十幾个杯仔𥩴佇土腳，排作4 × 4的列陣，koh共紙梆囥佇頂面，一層閣一層，成做紙杯仔製成的樓梯，囡仔就歡喜到若吱吱叫若爬起理，路尾變做比賽，看誰較勇敢，會使爬上懸。
Khòaⁿ nn̄g-khak iûⁿ--khì ê oa̍h-tōng, ū kúi-ê chhù-bī ê pō͘-hūn. Tē-it, sī ēng chhì-che lâi kiám-giām chhò͘ kap Cola ê sng-tō͘. Kóng-iōng chhì-che ē-tàng iōng cha̍p-sì chióng sek lâi piáu-bêng e̍k-thé ê pH ê chí-só͘ lâi hián-chhut sng kap kiⁿ ê thêng-tō͘. Jú chiap-kīn âng-sek ê chiū-sī jú sng, jú chiap-kīn chí-sek ê chiū-sī jú kiⁿ. Tiong-sèng sī le̍k-sek ê. N̂g-sek sī bî-sng, nâ-sek sī tām-po̍h-á kiⁿ. In-ūi sī tī hòa-ha̍k iōng-phín tiàm bé ê, chi̍t-pái ài bé chin-chōe, só͘-ū ê gín-á lóng chah chi̍t thah tńg-khì thit-thô, hō͘ in jīn-bat seng-oa̍h tiong ta̍k-chióng mi̍h-kiāⁿ ê sèng-chit, phì-jū sé-saⁿ-hún, sap-bûn, chhùi-nōa, kó-chiap, sīm-chì jiō iā ē-sái lâi chhì sī sng á-sī kiⁿ.
看卵殼溶去的活動，有幾个趣味的部分。第一，是用試劑來檢驗醋佮可樂的酸度。公用試劑會當用十四色來表明液體的pH的指數來顯出酸佮鹼的程度。愈接近紅色的就是愈酸,愈接近紫色的就是愈鹼。中性是綠色的。黃色是微酸，藍色是淡薄仔鹼。因為是佇化學用品店買的，一擺愛買真濟，所有的囡仔攏chah(帶)一疊轉去𨑨迌，互 in 認捌生活中逐種物件的性質，譬如洗衫粉，雪文(肥皂)，喙瀾，果汁，甚至尿也會使來試是酸抑是鹼。
Khòaⁿ chhì-che ê sek chiū chai-iáⁿ pH ê chí-sò͘. Gín-á khòaⁿ-tio̍h chhì-che ē piàn-sek, lóng kám-kak chin sim-sek. Te̍k-pia̍t sī in lóng kà-ì hóe-soaⁿ po̍k-hoat ê chhì-giām, tō-sī kā chhò͘ tò-tī tiōng-chô lāi-té, in-ūi hòa-ha̍k ê hoán-èng ē sań-seng chin-chōe khì-thài ê CO2, put-toān bū chhut--lâi, ti̍t-kàu hoán-èng kiat-sok. Gín-á lóng it-ti̍t hoah kóng, koh chi̍t kái, koh chi̍t kái, m̄-kam hō͘ chit-ê thit-thô ê chhì-giām lâi kiat-sok.
看試劑的色就知影pH的指數。囡仔看著試劑會變色，攏感覺真心適。特別是in攏kà意(喜歡)火山爆發的試驗，就是共醋倒佇中曹（小蘇打）內底，因為化學的反應會產生真濟氣態的CO2，不斷bū出來，直到反應結束。囡仔攏一直喝講「閣一改，閣一改」毋甘互這个𨑨迌的試驗來結束。
Kā nn̄g chìm-tī chhò͘ lāi-té, keng-kòe chi̍t lé-pài nn̄g-khak lóng-chóng iûⁿ--khì, kán-ná chhiū-leng-nn̄g, bong--khí-lâi nńg-nńg, tēⁿ--khí-lâi ū tām-po̍h-á khiû-khiû. Chóng--sī nā tēⁿ siūⁿ tōa la̍t, nn̄g chiū-ē phòa--khì. Lēng-gōa, chhò͘ ē in-ūi nn̄g-chheng kap nn̄g-jîn ê sìm-thàu-ap khah koân, chhò͘ ē put-toān sìm-ji̍p nn̄g lāi-té, nn̄g ē jú lâi jú phòng, chiong-kî-bóe ē tiùⁿ kah phòa--khì. Chìm-tī Cola lāi-té ê nn̄g-khak ē pìⁿ po̍h. In-ūi nn̄g-khak ê sêng-hun kap chhùi-khí lūi-sū, só͘-í ē-sái iōng chit-khoán ê kiat-kó lâi thê-chhíⁿ chham-ú chhì-giām ê tōa-lâng kap gín-á tio̍h hó-hó lâi sé chhùi, m̄-thang lim siūⁿ chōe thòaⁿ-sng ê liâng-chúi.
共卵浸佇醋內底，經過一禮拜卵殼攏總溶去，敢若樹乳卵，摸起來軟軟，捏起來有淡薄仔虯虯。總是若捏尚大力，卵就會破去。另外，醋因為卵清佮卵仁的滲透壓較懸，醋不斷滲入卵內底，卵會愈來愈膨，終其尾會脹甲破去。浸佇可樂內底的卵殼會變薄。因為卵殼的成分佮嘴齒類似，所以會使用這款的結果來提醒參與試驗的大人佮囡仔著好好來洗喙，毋通飲尚多碳酸的涼水。
Iōng bó-gú kóng kho-ha̍k hó-sńg ê chhì-giām, chhì-giām chiah ē ū bó-gú tī kî-tiong.
用母語講科學好耍的試驗，試驗才會有母語佇其中。
|